Antakya harabelerinde: Depremin vurduğu Türkiye'de binlerce yıllık tarih

6 Şubat’ta Türkiye’nin güneydoğusunu sarsan iki yıkıcı deprem, bu yüzyılda dünyanın en güçlü ve en ölümcül doğal afetlerinden bazılarına yol açarak on binlerce kişinin ölümüne ve yıkımına neden oldu. Ne yazık ki günümüzle birlikte geçmişe de harabe halinde gittiler. Eski kiliseler, asırlık camiler, kaleler, evler ve binlerce yıllık tarih moloza döndü.

Mehmet İsmet, yaklaşık iki haftadır, binlerce yıldır medeniyetlerin buluşma yeri olarak ünlenen ve Hıristiyanlar, Müslümanlar ve Yahudiler tarafından saygı duyulan Antakya’nın en sevilen tarihi camisinin yıkıntılarında yaşıyor.

74 yaşındaki, Türkiye ve Suriye’de on binlerce kişinin hayatını kaybettiği 7,7 büyüklüğündeki ve saatler sonra 7,6 büyüklüğündeki depremin ardından Habib Neccar camisine sığındı. Hala ayakta duran birkaç kemerin altında uyudu ve dua etti, geçmişiyle ünlü bir şehrin geleceği için yas tuttu.

Antakya’daki yıkım neredeyse tamdı. Şehrin büyük bir kısmı moloz. Hala ayakta olan, içinde yaşamak için çok güvensiz. Neredeyse herkes gitti. Pazartesi günü, merkezi Antakya’nın bulunduğu Hatay ilinde meydana gelen 6,4 büyüklüğündeki yeni bir deprem tekrar meydana geldi, insanları öldürdü, 200’den fazla kişiyi yaraladı ve daha fazla binanın yıkılmasına, bazen insanların mahsur kalmasına neden oldu.

“Yeniden inşa edilebilir. Ama eskisi gibi olmayacak” diyen İsmet, avluda bir arkadaşıyla odun sobasının yanında oturduğu caminin yıkıldığını işaret etti. “Eski gitti. Geriye sadece isim kalır.”

Antik çağda Antakya olarak bilinen Antakya, tarih boyunca defalarca depremlerle yıkılmış ve yeniden inşa edilmiştir. Ancak bölge sakinleri, bu hastalıktan kurtulmasının uzun zaman alacağından ve eşsiz tarihi kimliğinin hiçbir zaman tam olarak restore edilemeyeceğinden korkuyor. Yıkım çok büyük.

300 yılında Büyük İskender’in bir generali tarafından Asi Nehri vadisinde inşa edilen Antakya, İskenderiye ve Konstantinopolis’e rakip olan Greko-Romen dünyasının en büyük şehirlerinden biriydi. Aziz Petrus ve Pavlus’un burada en eski Hıristiyan topluluklarından birini kurdukları söyleniyor ve “Hıristiyan” kelimesi ilk kez burada kullanılmaya başlandı. Daha sonra Hıristiyan Haçlı işgalcileri ve Müslümanları kendine çekti.

İnançların birbirine karışması şehrin karakterinin bir parçasıdır.

İsmet’in aklından Kuran’dan bir kıssa geçiyordu. Tanrı’dan üç haberci bir şehre gelerek, günahkâr halkını O’nun sözüne uymaya çağırdı. Kabul etmediler ve Tanrı şehri güçlü bir patlamayla yerle bir etti. Kuran kasabanın adını vermez, ancak birçok gelenek bunun eski Antakya olduğunu söyler.

İsmet, bugünkü yıkımdan yeni bir ders gördü.

“Bütün dinler burada. İyi yaşıyorduk. Sonra siyaset ve ikiyüzlülük galip geldi ve bunu anlaşmazlıklar izledi” dedi İsmet. “İnsanlar … aynı fikirde değiller ve birbirlerini soyuyorlar. Allah onları cezalandırıyor.”

Camiye artık ancak bir zamanlar Antakya’nın eski şehri olan beton ve eski taş yığınlarının üzerinden geçilerek ulaşılabiliyor. Antakya’nın birçok tarihinin izini sürüyor: Bölgede önceleri antik bir pagan tapınağı, ardından bir kilise ve nihayet 13. yüzyılda inşa edilmiş bir cami olarak yerleşmeye ev sahipliği yaptı. 1853 yılında meydana gelen depremde yıkılan cami, dört yıl sonra Osmanlılar tarafından yeniden inşa edilmiştir.

Caminin bilinmeyen adaşı Habib Najjar’ı çevreleyen efsaneler bile birçok inançla iç içe geçmiş durumda.

İsmet ünlü bir hikayeyi anlattı: Najjar, Antakya’da yaşayan bir kişiydi ve yerel halkı Kuran’da bahsedilen Tanrı’nın elçilerine inanmaya çağırdı. Bu yüzden kafasını kestiler ve başı dağdan aşağı, şimdi caminin bulunduğu yere yuvarlandı. Efsanenin başka bir versiyonu, Najjar’ın, öğrencileri cüzzamlı oğlunu iyileştiren ve yeni Hıristiyan inancını teşvik ettiği için öldürülen İsa’ya inanan biri olduğunu söylüyor.

Türkiye Müzeler ve Kültürel Miraslardan Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı Yahya Coşkun, kentin simge yapılarının yok edilmesiyle ilgili olarak, “Belki bir ay içinde tadilata veya düzenlemeye başlarız” dedi.

Gümüşçü ve şehrin kalan birkaç Hıristiyanından biri olan Jan Estefan, “Antakya’nın yok edilmesi insanlık için bir kayıptır” dedi. “Yine de burada yaşamak istiyoruz. Ayrılmaya niyetimiz yok” dedi.

Antakya Rum Ortodoks Kilisesi yıkıldı. 14. yüzyıla kadar Rum Ortodoks patriğinin ikametgahı olan kilise, 1872 depreminde yerle bir edilerek yeniden inşa edildi.

Antakya Rum Ortodoks Kilisesi Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı Fadi Hurigil, “Tarih bir kez daha silindi” dedi.

Moloz dağları eski camileri kesti. Eski çarşı harabe halindeydi. Roma döneminde geceleri meşalelerle aydınlatıldığında dünyanın ilk aydınlatılan caddesi olduğu söylenen Kurtuluş Caddesi boyunca yıkık dökük binalar sıralanmıştır. Arkeoloji müzesinin bazı bölümleri hasar gördü.

Şehir merkezinin dışında, Starius Dağı, dağdaki bir mağaraya inşa edilmiş ve 4. yüzyıla tarihlenen bölümleri olan, Hıristiyanlığın en eski kiliselerinden biri olan Saint Pierre’i koruyordu. Ne yazık ki, ona giden bir dizi merdiven hasar gördü.

2 bin 500 yıllık Yahudi cemaatine ev sahipliği yapan Antakya Sinagogu’nun duvarlarında çatlaklar oluştu. Şehrin Yahudi cemaatinin başkanı ve eşi hayatta kalamadı. İslam Devletleri Hahamlar İttifakı başkanı Haham Mendy Chitrik, bu nedenle yaklaşık bir düzine Yahudi sakini ve sinagogun Tevrat parşömenlerinin geçici olarak İstanbul’a taşındığını söyledi.

Chitrik, yıllarca süren göç nedeniyle yıpranmış küçük, yaşlı bir topluluk için yeniden inşa etmenin zor olacağını söyledi. “Ancak, geri geleceğinden eminim.”

Pek çok sakin, felaketten dönmenin şehirlerinin kaderi olduğunu kabul etmiş görünüyor.

“Yedi kez sonra yeniden inşa ettiler ve tekrar hayata döndürdüler. Şimdi sekizinci kez ve Allah’ın izniyle yeniden yaşayacağız” dedi Bülent Cifcifli. Annesi depremde öldü ve cesedini çıkarmak bir hafta sürdü.

Antakya öyle ya da böyle ayakta kalacak” dedi.

“Ölüm kaçınılmazdır. Biz öleceğiz ve yeni insanlar gelecek” dedi ve gözyaşlarına boğuldu. “Antakya kimdir? Bugün biziz. Yarın başka biri.”